Thuở xưa, có một đám người mù từ thuở sơ sinh, nghe nói đến con voi nhưng chưa từng biết nó ra sao cả. Một hôm nghe đồn có con voi đi ngang qua làng. Đám người mù bèn nhờ người dẫn đường đến... "xem" voi. Anh nài dễ dãi cho phép họ được rờ rẫm con voi tùy thích.

Lúc trở về, đoàn người mù kháo chuyện với nhau rằng:

- Bác ạ! Lạ quá... nếu không phải chính tay tôi sờ, thì tôi không thể nào tin được. Con voi hệt như cái cột nhà, kinh thật! (Anh chàng này sờ nhằm chân voi.)

- Bác bảo sao? Con voi còn lâu mới giống cây cột nhà (anh mù sờ nhằm cái đuôi quả quyết) - nó giống cây chổi chứ lại!

Anh sờ trúng tai voi vội cãi:

- Tôi thấy nó giống cây quạt mo.

Anh sờ nhằm bụng voi bảo:

- Tôi cho là nó giống cái chum tương.

- Hừm! Mắt với mũi các anh ra sao đấy!... Tôi thì thấy nó giống như cái ống điếu (anh chụp nhằm cái vòi voi quát lên)

Anh sau cùng rờ nhằm cái ngà voi, cười khẩy:

- Thật là đồ đui, vừa đui vừa ngốc... con voi chẳng khác chi cái sừng trâu mà lại khéo tưởng tượng!

Tức thì cả bọn đều nhao nhao lên:

- Sao? Mày dám bảo ông đui à?... Hử thằng kia...

- Vừa đui, vừa ngốc mới ăn nói ấm ớ như thế...

- Này... ngu này... ngu này...

Đoàn người mù liền lăn xả vào nhau, đánh thụi, cào, cấu... Ai cũng cho là mình đúng, còn người khác đều sai cả, nên kết quả là anh nào cũng bị nện một trận đích đáng.

Lời Bàn

Em thân mến!

Chúng ta đã từng nghe kể chuyện người mù sờ voi này từ thuở còn thơ bé... nhưng em có nhận thấy rằng mình cũng giống hệt như các anh chàng mù kia không?

Cái tâm hư vọng, sinh diệt liên miên của chúng ta cũng giống như con voi nọ, và chúng ta là những anh chàng mù khốn khổ.

Vì không quan sát thấu đáo được hành tung cùng hình tướng của tâm thức, nên chúng ta hay khoác cho bản ngã của mình những nhân dáng riêng, tùy theo hình tướng của vọng niệm, mà chúng ta bắt gặp được. Chẳng hạn như vừa thấy loáng thoáng các vọng niệm có vẻ "từ bi hỷ xả... " chúng ta liền hãnh diện nhủ thầm: "Ta đây là một nhân vật từ bi hỷ xả cùng mình"... chứ không phải như anh kia, chị nọ... Gặp một người bạn đang nóng giận, ta liền hạ một từ ngữ "Thật là một anh chàng cộc cằn đê tiện." Những ý tưởng tự tôn và tự ty đều được thành hình theo cách đó.

Thấy được rõ vóc dáng toàn thể của con voi để phá vỡ những kiến chấp thiên lệch của mình là chữa được tật... cãi lộn của bọn người mù.Thấy rõ được toàn thể quá trình sanh diệt, đường đi lối về của các vọng niệm... là chuyện cần thiết cấp bách của người tu Phật. Muốn thấy cho rõ ràng, chúng ta phải bình tỉnh quan sát, không thiên vị, lo sợ, hốt hoảng hay muộn phiền, trước những vóc dáng, đặc tính nào của vọng tâm hết. "Tham, sân, phẫn, hận, phú, não, tật, xan... " là những món phụ tùng mà cái bản ngã nào của nhân loại cũng có. Giống như một chú voi thì phải có đầy đủ cả đầu, đuôi, bụng, lưng, ngà, tai vậy. Nếu chúng ta còn ngạc nhiên khi bắt gặp một tánh xấu của mình, khó chịu khi thấy một hành vi của người khác, là chúng ta chưa hiểu rõ tường tận về chú voi của mình. Các chú voi đều giống nhau ở hình vóc đại cương kia mà. Chính vì chỗ này một thiền sư đã bảo: "Như nhau dọc mủi ngang mày."

Thấy rõ hình tướng của con voi, theo dõi những biến chuyển đa dạng của vọng tâm quả là một kỳ công lý thú... Nhưng chuyển hóa một con voi ngang tàng bướng bỉnh thành một chú voi ngoan ngoãn tốt nết lại là một chuyện đòi hỏi quá nhiều thời gian và nhân lực. Cũng như biến đổi một cái tâm hỗn tạp rắc rối đa sự thành một cái tâm Phật thì không phải là chuyện dễ. Không dễ, nhưng không phải là bất khả, vì các kinh điển thường thường nhắn nhủ chúng ta rằng: "Phiền não tức bồ đề!" Tâm chúng sanh tức là tâm Phật vậy!

Trích: Vô Minh Từ Đâu Ra của Như Thủy, WP: Trí Đạt