Phần I - Chương 01 - 02 - 03 - 04
PHẦN MỘT Chương 1 Lolita [1], ánh sáng của đời tôi, ngọn lửa nơi hạ bộ của tôi. Tội lỗi của tôi, tâm hồn của tôi. Lo-lee-ta [2]: đầu lưỡi lướt xuống ba bước nhỏ dọc vòm miệng, đến bước thứ ba khẽ đập vào răng. Lo. Li. Ta. [1] Lolita, tên của nhân vật chính là từ mở đầu “Lời mở đầu”, cũng là từ mở đầu và kết thúc cuốn tiểu thuyết. Điều đó, một lần nữa, cho thấy Nabokhôngv coi trọng việc đặt tên nhân vật như thế nào. “Đối với tiểu nữ thần của tôi,” ông nói, “tôi cần một dạng tên rút gọn âu yếm với một nhịp du dương trữ tình. Một trong những chữ cái trong trẻo nhất, ngời sáng nhất là L. Tiếp vĩ ngữ ‘ita’ chứa đầy chất âu yếm Latinh và cái đó, tôi cũng cần. Do đó. LOLITA. Mà đừng nên phát âm nó như (...) phần lớn người Mĩ thường phát âm: Low-lee-ta, với âm ‘L’ nặng trịch, nhớp nháp và âm 'O' kéo dài. Không, âm tiết đầu phải như trong 'lollipop' (kẹo mút), âm ‘L’ xuội luội và tinh tế, âm tiết ‘lee’ không quá sắc. Người Tây Ban Nha và người Ý phát âm nó với một nốt chính xác: độ cong và mơn trớn cần thiết.” Và hãy nghe âm hưởng thắm thiết của chuỗi điệp âm “I” trong nguyên văn câu mở đầu cuốn tiểu thuyết: ”Lolita, light of my life (Lolita, ánh sáng của đời tôi)”. Biết bao yêu thương tác giả đã dồn vào một cái tên! [2] Lo-lee-ta: âm tiết giữa được viết là “lee”, thay vì “li” nhằm hàm chỉ bài thơ “Annabel Lee” của Edgar Poe. Dưới đây, ở chương 3, H. H. gần như khẳng định Annabel Leigh (cũng đọc là “li”) là khởi đầu bi kịch của mình, ở chương 3, Phần Hai, có lúc H. H. đã kêu lên: “Annabel Haze, tức Dolores Lee, tức Lolita”. Buổi sáng, em là Lo, ngắn gọn là Lo thôi, đứng thẳng cao một mét bốn mươi sáu [3], chân đi độc một chiếc tất. Mặc quần dài trong nhà, em là Lola. Ở trường học, em là Dolly [4]. Trên dòng kẻ chấm, [5] em là Dolores. Nhưng trong vòng tay tôi, bao giờ em cũng là Lolita. [3] Trong nguyên bản là bốn feet mười. Chúng tôi chuyển sang hệ mét quen thuộc hơn với người Việt, để độc giả dễ hình dung. [4] Tên gọi tắt của Dolores (xem thêm chú thích ở “Lời nói đầu”). [5] Dòng kẻ bằng các dấu chấm để điền tên trong các mẫu đơn từ, hồ sơ, nhãn vở, bài kiểm tra. Có ai trước em không nhỉ? Quả thật là đã có. Trên thực tế, có thể sẽ chẳng bao giờ có Lolita nào hết nếu vào một mùa hè nào đó, tôi đã không yêu một bé gái đầu tiên. Ở một công quốc bên bờ biển. Ờ, khi nào nhỉ? Khoảng ngần ấy năm trước khi Lolita ra đời, bằng số tuổi tôi vào mùa hè ấy. Một tên sát nhân bao giờ cũng sẵn văn phong cầu kì, quí vị có thể tin thế. Thưa quí ông quí bà bồi thẩm, tang vật số một là cái mà những thiên thần thượng đẳng, những thiên thần ngây ngô, chất phác với đôi cánh cao quí, thèm muốn. Xin hãy nhìn mớ gai chằng chịt này. Chương 2 Tôi sinh năm 1910 ở Paris. Cha tôi là một người dịu dàng, dễ tính, mang trong mình một hỗn hợp gien của nhiều chủng tộc: một công dân Thụy Sĩ, gốc nửa Pháp nửa Áo, với chút xíu Danube trong máu. Lát nữa, tôi sẽ mời quí vị chuyền tay nhau xem một số bưu ảnh đẹp màu xanh láng bóng. Cha tôi có một khách sạn sang trọng ở Riviera. Ông nội tôi kinh doanh rượu vang và hai cố nội tôi, một cụ bán đồ trang sức, một cụ mở cửa hàng tơ lụa. Năm ba mươi tuổi, cha tôi lấy một cô gái người Anh, con gái nhà leo núi Jerome Dunn và cháu gái một cặp vợ chồng mục sư ở giáo xứ Dorset, chuyên gia về những đề tài bí ẩn - cụ ông về cổ thổ nhưỡng học, cụ bà về đàn phong hạc. Mẹ tôi, một thiếu phụ rất ăn ảnh, chết trong một tai nạn kì lạ (đi pích-ních, sét đánh) khi tôi mới lên ba và, ngoại trừ mấy hơi ấm ủ tận đáy sâu quá khứ, không một chút gì về bà còn sót lại trong những thung lũng của kí ức, mà bên trên đó, nếu quí vị còn chịu nổi cái thứ văn phong này của tôi (tôi đang viết dưới sự giám sát) mặt trời của tuổi ấu thơ tôi đã lặn: chắc chắn, tất cả quí vị đều biết những dư tàn lãng đãng của ngày lơ lửng cùng đám muỗi mắt bên trên hàng giậu nở hoa, hoặc bất chợt bị đột nhập và xuyên qua bởi kẻ lãng du dưới chân một quả đồi, trong nhập nhoạng chiều hè; hơi ấm của khăn choàng lông thú, đám muỗi mắt vàng rực. Chị gái mẹ tôi, bác Sybil, lấy em họ cha tôi và sau khi bị ông này ruồng rẫy, về phục vụ gia đình tôi kiểu như một gia sư và quản gia không công. Sau này, có người kể cho tôi rằng dạo xưa bác phải lòng cha tôi và cha tôi đã hồn nhiên lợi dụng tình cảm đó vào một ngày mưa để rồi quên đi ngay khi trời nắng ấm trở lại. Tôi cực kì yêu mến bác bất chấp một số nguyên tắc của bác tỏ ra cứng nhắc, một sự cứng nhắc tai hại. Có lẽ bác muốn rèn cho tôi, tới kì viên mãn, trở thành một ông góa tốt hơn cha tôi. Bác Sybil có đôi mắt màu xanh da trời mí hồng và nước da võ vàng. Bác làm thơ. Bác mê tín một cách thơ mộng. Bác nói bác sẽ chết sau dịp sinh nhật lần thứ mười sáu của tôi, và đúng như vậy. Ông chồng bác, một nhân viên chào hàng cự phách trong ngành kinh doanh nước hoa, tiêu phần lớn thời gian tại Mĩ, cuối cùng, lập hãng và mua được ít đất đai ở bên đó. Tôi là một đứa trẻ khỏe mạnh, sung sướng, lớn lên trong một thế giới tươi sáng gồm toàn những sách đầy tranh ảnh, bãi cát trắng sạch, những cây cam, những chú chó thân thiện, quang cảnh biển và những bộ mặt tươi cười. Xoay quanh tôi là khách sạn Mirana lộng lẫy như một vũ trụ của riêng tôi, một tiểu vũ trụ quét vôi trắng nằm giữa cái vũ trụ xanh lớn hơn lấp lánh bên ngoài. Từ chị rửa bát đĩa đeo tạp dề đến ông trùm sỏ mặc đồ flanen sang trọng, ai cũng thích tôi, ai cũng chiều chuộng tôi. Những bà già người Mĩ chống gậy ngả người về phía tôi như những tòa tháp nghiêng Pisa. Những bà quận chúa Nga lụn bại, không còn khả năng để bao cha tôi, mua cho tôi những gói kẹo đắt tiền. Còn ông, mon cher petit papa [1], thì thường đưa tôi ra ngoài chơi, khi đi thuyền, khi đi xe đạp, dạy tôi bơi, lặn, lướt ván, đọc cho tôi nghe Don Quixote [2] và Les Misérables* [3] (Những người khốn khổ), tôi tôn thờ và kính trọng ông, tôi ‘cảm thấy vui sướng thay cho ông mỗi khi nghe lỏm thấy đám người làm trong nhà bàn tán về các bạn gái của ông, những người đẹp và khả ái rất quan tâm đến tôi, họ thường thủ thà thủ thỉ và nhỏ những giọt nước mắt xót thương cho tuổi thơ vui tươi nhưng thiếu mẹ của tôi. [1] Tiếng Pháp trong nguyên bản: cha thân yêu của tôi. Từ đây trở đi, những chỗ tiếng Pháp trong nguyên bản (rất nhiều) sẽ không chú thích ở cuối trang như thế này, mà chỉ in nghiêng kèm theo dấu * và nghĩa tiếng Việt trong ngoặc đơn. [2] Tác phẩm của đại văn hào Tây Ban Nha Miguel de Cervantes. [3] Tác phẩm của đại văn hào Pháp Victor Hugo. Tôi học một trường ngoại trú của Anh cách nhà khoảng mấy cây số, ở đó tôi chơi quần vợt và ném bóng, được điểm tốt và rất thân thiện hòa đồng với các bạn học cũng như với các thầy cô giáo. Theo như tôi còn nhớ được, trước tuổi mười ba (tức là trước khi tôi gặp cô bé Annabel lần đầu), tôi chỉ có vỏn vẹn mấy trải nghiệm thực sự có liên quan đến tính dục, đó là: một cuộc trò chuyện trịnh trọng, đứng đắn và thuần túy lí thuyết về những bất ngờ của tuổi dậy thì trong vườn hồng của nhà trường với một thằng nhỏ người Mĩ, con trai một nữ tài tử điện ảnh nổi tiếng thời ấy mà nó họa hoằn mới được thấy trong thế giới ba chiều; và những phản ứng ngồ ngộ nơi cơ thể tôi khi ngắm một số tấm ảnh, ngọc ngà và mờ tối, với những khoảng da thịt lộ ra cực kì mềm mượt, trong cuốn La Beauté Humaine* (Vẻ đẹp người) lộng lẫy của Pichon mà tôi thó được trong thư viện của khách sạn, moi từ dưới một chồng tạp chí Graphics [4] đóng gáy màu cẩm thạch chất cao như núi. Về sau, cha tôi, theo cái cách vui vẻ, khoái hoạt của ông, truyền cho tôi tất cả những thông tin về tính dục mà ông nghĩ là tôi cần biết; đó là vào mùa thu năm 1923, ngay trước khi gửi tôi đến một lycée* (trường trung học) ở Lyon (chúng tôi qua ba mùa đông ở đây); nhưng than ôi, mùa hè năm ấy, cha tôi đi du lịch Ý cùng bà de R. và con gái bà, thành thử tôi chẳng có ai để than thở, chẳng có ai để thỉnh vấn. [4] Đồ Họa. Chương 3 Giống như tác giả những dòng này, Annabel cũng là con lai: bố Anh, mẹ Hà Lan. Bây giờ, tôi không còn nhớ rõ nét mặt cô, mờ ảo hơn nhiều so với hồi cách đây mấy năm, trước khi tôi gặp Lolita. Có hai loại kí ức thị giác; một là khi ta khéo léo tái tạo một hình ảnh trong phòng thí-nghiệm-tâm-trí, mắt vẫn mở (theo cách này, tôi hình dung Annabel dưới dạng vẻ có thể mô tả bằng những từ chung chung như: “da mật ong”, “hai cánh tay mảnh dẻ”, “tóc nâu bồng”, “mi dài”, “miệng rộng tươi rói”); hai là khi ta nhắm mắt gợi lên tức thì trên vành trong tối đen của mí mắt hình ảnh tuyệt đối trung thành, khách quan, như một bóng ma nhỏ bé theo các màu sắc tự nhiên, của một gương mặt yêu dấu (và đó là cách tôi hình dung Lolita). Do vậy, trong việc mô tả Annabel, xin cho phép tôi chỉ nói gọn rằng đó là một cô bé rất đáng yêu kém tôi vài tháng tuổi. Cha mẹ cô là bạn cố tri của bác Sybil và họ cũng cứng nhắc như bác. Họ thuê một biệt thự cách khách sạn Mirana không xa. Ông Leigh hói đầu, da ngăm ngăm, bà Leigh (tên thời con gái là Vanessa van Ness) béo và mặt trát bự phấn. Tôi rất ghét cả hai vợ chồng! Thoạt đầu, Annabel và tôi toàn nói những chuyện đẩu đâu. Cô thường vốc từng vốc cát mịn và để nó chảy xuống qua kẽ tay. Đầu óc chúng tôi được khuôn đúc cùng một kiểu với những đứa trẻ châu Âu thông minh ở độ tuổi tiền-vị thành niên vào thời chúng tôi và thuộc giai tầng chúng tôi, và tôi không tin rằng người ta có thể gán cho chúng tôi ít nhiều phẩm chất thiên tài chỉ vì chúng tôi quan tâm đến sự đa nguyên của thế giới có cư dân, đến những cuộc thi đấu quần vợt, đến cõi vô tận, đến thuyết duy ngã [1] vân vân. Nhìn những con vật sơ sinh mềm nhũn và mỏng manh, chúng tôi đều cảm thấy nhói đau. Annabel muốn sau này sẽ là một nữ y tá ở một nước châu Á nghèo đói; tôi thì muốn trở thành một điệp viên trứ danh. [1] Đây là một từ quan trọng trong Lolita. Theo thuyết duy ngã, bản ngã chỉ biết đến trạng thái hiện tại của nó và là vật duy nhất tồn tại, còn “thực tại” là chủ quan. (Xem thêm ở chương 13, Phần Một). Ngay lập tức, chúng tôi mê nhau điên cuồng, vụng về, đau đớn, không còn biết xấu hổ; tôi phải nói thêm là một cách vô vọng, bởi lẽ nỗi khát khao cuồng khấu muốn chiếm hữu nhau đó chỉ có thể vơi nhẹ đi bằng việc thực sự ngấm vào nhau, nhập làm một với nhau, đến từng phân tử của cả linh hồn lẫn thể xác; nhưng ấy đấy, chúng tôi thậm chí không thể giao phối với nhau như lũ trẻ ở những xóm ổ chuột lúc nào cũng dễ dàng kiếm được cơ hội để làm. Sau lần điên cuồng tìm cách gặp nhau ban đêm trong vườn nhà Annabel (tôi sẽ nói thêm về chuyện này ở phần dưới), phạm vi riêng tư duy nhất mà chúng tôi được phép là ở ngoài tầm tai nghe, nhưng vẫn trong tầm nhìn, của khu đông người trên plage* (bãi tắm). Ở đó, trên cát mềm, cách các bậc phụ huynh mấy bước, chúng tôi nằm ềnh suốt buổi sáng trong tột đỉnh thèm khát đến đờ đẫn và lợi dụng mọi ngẫu nhiên may mắn trong không gian và thời gian để sờ soạng nhau: bàn tay cô, lấp một nửa trong cát, trườn về phía tôi, những ngón nâu thon mảnh lừ lừ tiến như kiểu mộng du, mỗi lúc một sát lại gần; rồi cái đầu gối anh ánh màu trắng sữa bắt đầu một hành trình dài, thận trọng; đôi khi, một cái ụ tình cờ do mấy đứa nhỏ đắp tạo cho chúng tôi một thứ bình phong đủ kín để có thể chà hai cặp môi mặn vào nhau; những tiếp xúc nửa vời ấy đã đẩy hai cơ thể thanh xuân, khỏe mạnh và thiếu kinh nghiệm của chúng tôi lên tới một bức xúc cao độ đến nỗi cả làn nước xanh mát lạnh trong đó chúng tôi tiếp tục bám riết lấy nhau cũng không thể làm nguôi dịu. Trong số những bảo vật mà sau này, trong những năm bôn ba ở tuổi trưởng thành, tôi đã đánh mất, có một tấm hình do bác tôi chụp nhanh tại một tiệm cà phê vỉa hè; trong ảnh, ta thấy Annabel và cha mẹ cô ngồi quanh một cái bàn cùng với một ông già cổ lỗ thọt chân, bác sĩ Cooper, người theo đuổi bác tôi vào mùa hè năm ấy. Mặt Annabel nom không rõ lắm vì lúc ấy cô đang cúi trên cốc chocolat glacé* (sô-cô-la đá) của mình và người ta chỉ có thể nhận ra cô ở đôi vai trần mảnh khảnh và đường rẽ ngôi của mái tóc (theo những gì tôi còn nhớ về tấm ảnh đó) giữa một quầng nhoa nhóa nắng quyện lẫn với vẻ yêu kiều nay đã vĩnh viễn mất của cô; riêng tôi, lúc đó ngồi hơi tách ra khỏi mọi người, thì nổi bật lên một cách đầy kịch tính: một thiếu niên cau có, trán dô, mặc áo sơ mi ngắn tay sẫm màu và quần soọc may đẹp, bắt chéo chân, quay nghiêng mặt nhìn đi chỗ khác. Tấm ảnh này chụp vào ngày kết thúc mùa hè định mệnh của chúng tôi và chỉ mấy phút trước khi chúng tôi thực hiện nỗ lực thứ hai và cuối cùng nhằm chống lại số phận. Kiếm một cớ lăng nhăng chẳng ra đâu vào đâu (đây là cơ hội tối hậu của chúng tôi và ngoài ra, chẳng còn gì là thực sự quan trọng nữa), chúng tôi chuồn khỏi tiệm cà phê chạy ra bãi tắm, tìm được một dải cát vắng vẻ và ở đó, dưới bóng râm tím ngát của những tảng đá đỏ tạo thành một thứ hang động nhỏ, chúng tôi lao vào một cuộc ôm ấp vuốt ve rồ dại trước một nhân chứng duy nhất là cặp kính râm của ai đó bỏ quên. Tôi đã quì xuống, sắp sửa chiếm đoạt người yêu dấu thì hai người đi tắm râu ria xồm xoàm, ông già biển và em trai ông, chợt xộc ra từ những làn sóng, với những tiếng hò la khuyến khích tục tĩu, và bốn tháng sau, Annabel chết vì bệnh sốt chấy rận ở Corfu [2]. [2] Một hòn đảo của Hi Lạp. Chương 4 Tôi lật đi lật lại những kí ức khốn khổ đó và không ngừng tự hỏi: phải chăng kẽ nứt của đời tôi đã bắt đầu toác ra từ dạo ấy, trong cái ánh lấp lánh của mùa hè xa xăm ấy? Hay nỗi thèm khát thái quá của tôi đối với cô bé đó chỉ là bằng chứng đầu tiên của một dị tật cố hữu? Khi ráng thử phân tích những khát khao, động cơ, hành vi, vân vân của bản thân, tôi thường tự buông thả mình vào một thứ tưởng tượng hồi cố, nó cung cấp cho khả năng phân tích của tôi vô số chọn lựa, khiến cho mỗi con đường được hình dung đều rẽ đôi và tiếp tục rẽ đôi không ngừng trong cái mê cung nhằng nhịt đến phát điên là quá khứ của tôi. Nhưng tôi tin chắc rằng, theo một cách nhuốm màu pháp thuật và định mệnh nào đó, Lolita bắt đầu từ Annabel. Tôi cũng biết rằng cú sốc do cái chết của Annabel đã làm tăng thêm nỗi thất vọng về mùa-hè-ác-mộng đó, biến nó thành một chướng ngại thường trực đối với mọi cuộc huê tình khác trong những năm tuổi trẻ lạnh lẽo của tôi. Cái tinh thần và cái thể xác hòa quyện vào nhau trong chúng tôi với một độ hoàn hảo đến nỗi lớp trẻ thời nay với đầu óc thực dụng, xu thời và thô sơ, khó bề hiểu nổi. Một thời gian dài sau cái chết của Annabel, tôi vẫn còn cảm thấy những ý nghĩ của cô bồng bềnh qua những ý nghĩ của chính tôi. Từ lâu trước khi gặp nhau, chúng tôi đã có những giấc mơ giống nhau. Chúng tôi trao đổi đủ mọi chuyện. Chúng tôi phát hiện ra những tương đồng kì lạ. Cùng vào tháng Sáu, cùng một năm (1919), một con chim hoàng yến lạc đàn đã loạng quạng bay vào nhà cô và nhà tôi ở hai nước cách xa nhau. Ôi, Lolita, giá em yêu tôi như thế! Tôi dành phần kết chương “Annabel” của đời tôi để kể về cuộc hẹn hò đầu tiên thất bại của chúng tôi. Một đêm, Annabel đánh lừa được sự cảnh giác độc địa của gia đình, chúng tôi tót lên ngồi trên phần còn lại của một bức tường đá đổ nát trong một lùm cây mimosa khẳng khiu, mảnh lá đằng sau biệt thự của họ. Qua bóng đêm và đám cây cối, chúng tôi thấy những hình ngoằn ngoèo trên các ô kính cửa sổ sáng đèn (giờ đây, điểm thêm những chấm mực màu của kí ức nhạy cảm, tôi thấy chúng giống như những quân bài - có lẽ vì “kẻ địch” đang mải chơi bài bridge). Annabel run lên và giật thót khi tôi hôn lên khóe môi hé mở và dái tai nóng hổi của cô. Một chùm sao khẽ lấp lánh trên đầu chúng tôi, giữa bóng hình của những chiếc lá thon dài; bầu trời run rẩy ấy cũng trần trụi như thân thể Annabel dưới chiếc áo đầm mỏng. Tôi thấy mặt em dưới bầu trời, rõ nét lạ lùng, như thể tự nó tỏa ra một làn sáng lờ mờ. Chân em, đôi chân đẹp sống động, không khép chặt lại, và khi tay tôi đến đúng chỗ nó tìm kiếm, một vẻ mơ màng, kì bí, nửa khoái cảm, nửa đau đớn, hiện lên trên gương mặt trẻ thơ ấy. Em ngồi hơi cao hơn tôi một chút, và mỗi khi, trong niềm ngây ngất đơn độc, em thấy cần phải hôn tôi, đầu em cúi xuống trong một động tác đờ đẫn ngái ngủ, êm ái và uể oải, hầu như tội nghiệp, và đôi đầu gối trần quắp lấy cổ tay tôi, riết chặt rồi lại buông ra; và cái miệng run rẩy, biến dạng vì vị đắng nghét của một liều thuốc bí hiểm nào đó, vừa hít hơi đánh xuýt một cái, vừa xáp lại gần mặt tôi. Em ráng làm dịu bớt nỗi khắc khoải yêu đương, trước hết bằng cách chà mạnh cặp môi khô vào môi tôi; rồi người yêu dấu của tôi rời ra với một động tác bồn chồn, hất ngược tóc ra sau gáy, rồi lại lầm lì xáp tới, hé miệng cho tôi ngốn thỏa thuê, trong khi, với một sự hào phóng sẵn sàng dâng hiến cho em tất thảy - trái tim, cổ họng, gan ruột - tôi để em nắm lấy cây vương trượng của niềm đam mê của tôi trong bàn tay vụng về của em. Tôi còn nhớ cái mùi của một loại phấn tắm - tôi đồ là Annabel đã lấy trộm của chị hầu phòng người Tây Ban Nha của mẹ cô - một mùi thơm nhàn nhạt, đượm hương xạ, rẻ tiền. Nó quyện với mùi bích qui của thân thể cô, và nhục cảm bỗng dâng đầy trong tôi suýt ứa ra nếu không có một tiếng động bất chợt ở bụi cây bên cạnh - và trong khi chúng tôi buông nhau ra, mạch máu giần giật, hồi hộp nghe chừng xem có phải một con mèo đi hoang, thì từ phía nhà, mẹ cô cất tiếng gọi với một âm sắc mỗi lúc một cuống cuồng hơn - và bác sĩ Cooper lặc lè tập tễnh đi ra vườn. Nhưng cái lùm cây mimosa ấy - cái làn sương-sao ấy, cái cảm giác tê tê ấy, ngọn lửa ấy, cái chất dịch ngòn ngọt ấy và cái nhói đau ấy vẫn còn lại trong tôi và cô gái quờ quạng chân tay bên bãi biển, cô gái với chiếc lưỡi cuồng nhiệt ấy từ đó cứ ám ảnh tôi hoài - cho đến tận hai mươi bốn năm sau, khi, cuối cùng, tôi giải được bùa mê ấy bằng cách hóa thân cô vào một cô gái khác.
Giới thiệu tác giả:Vladimir Nabokov (1899 - 1977), tiểu thuyết gia, nhà phê bình văn học, dịch giả, nhà nghiên cứu về thể loại văn học của nước Mỹ, sinh ra tại nước Nga. Nabokov học thức uyên bác, tài hoa đa diện, cuộc đời sáng tác cực kỳ phong phú đa dạng, bao gồm: Thơ, kịch, tiểu thuyết, truyện ký, phiên dịch, cờ tướng và các luận văn về côn trùng học, song ông nổi tiếng thế giới viết tiểu thuyết, như: “Lolita”, “Puning”, “Ngọn lửa đìu hiu” (Pale Fire), “Ada”, “Vật thể trong suốt”, v.v… đều là những danh tác được mọi người biết đến. Ngoài tiểu thuyết và thơ, ông còn công bố bình luận về Gogol, phiên dịch và viết chuyên luận về bộ sách 4 quyển của Pushkin “Napalese Onegin”. Thập niên 70 của thế kỷ 20, danh tiếng của ông đạt tới tột đỉnh, được tôn vinh là “vua tiểu thuyết đương đại”.Lời nói đầu “Lolita” hay “Lời xưng tội của một gã đàn ông da trắng góa vợ”, ấy là hai cái đầu đề của tập bản thảo kì lạ được gửi đến người viết những dòng này làm mào đầu cho nó. “Humbert Humbert” [1], tác giả của nó, đã chết trong tù vì chứng nghẽn động mạch vành vào ngày 16 tháng Mười một năm 1952, ít hôm trước khi bắt đầu phiên tòa xử ông ta. Khi yêu cầu tôi biên tập những trang này, luật sư của ông ta, Ngài Clarence Choate Clark, nay là thành viên của luật sư đoàn Washington D.C, cũng là bạn và bà con của tôi, dựa trên một điều khoản trong di chúc của thân chủ của ông trao toàn quyền cho người anh họ lỗi lạc của tôi tiến hành mọi sự chuẩn bị cần thiết cho việc in ấn cuốn “Lolita”. Quyết định của ông Clark có thể là do người biên tập mà ông chọn vừa được tặng giải thưởng Poling về một tác phẩm khiêm tốn (“Do the Senses Make Sense?”) trong đó có bàn đến một số trạng thái bệnh hoạn và loạn dâm.[[1]] Đối với V. Nabokov, việc đặt tên nhân vật không thể tùy tiện, mà bao giờ cũng là một chọn lựa đầy hàm ý nhiều bề. Humbert Humbert, theo lời Nabokov trong một cuộc phỏng vấn của tạp chíPlayboy, là “một tiếng ì ầm kép (...) rất ác hiểm, rất nhiều gợi ý. Đó là một cái tên đáng ghét dành cho một kẻ đáng ghét. (...) Nó cũng thuận lợi cho một số ngốn chơi chữ”. Chơi chữ là một thủ pháp ưa dùng của Nabokov. Giống như James Joyce, Nabokov tạo những ngón chơi chữ từ nhiều nguồn văn học, từ nhiều ngôn ngữ mà ông nắm vững, thậm chí từ những từ cổ xưa và bí hiểm, gợi những liên tưởng đa nghĩa. Nếu những liên tưởng đủ phong phú, một ngón chơi chữ có thể đạt đến chỗ phóng chiếu một chủ đề trung tâm cho tác phẩm. về âm hưởng, Humbert có hai phóng chiếu: “ombre” (tiếng Pháp có nghĩa là“bóng chiếu”, “bóng tối” (Humbert lớn lên ở vùng Riviera của Pháp và cái tên đó, phát âm theo giọng địa phương, nghe gần giống như “ombre”)) và“hombre” (tiếng Tây Ban Nha có nghĩa là “người”). Nabokov có nhắc đến Discours surles ombres (Diễn từ về bóng tối) của Pierre Delalande, “tác giả duy nhất mà tôi công nhận với lòng biết ơn là đã có ảnh hưởng đến tôi trong khi viết cuốn sách này”. John Shade,nhân vật chính của tiểu thuyết Pale Fire (Lửa trắng), một siêu phẩm của Nabokov, và là tác giả bài thơ được lấy làm đầu đề cả cuốn sách, viết trong bản nháp bỏ đi: “Tôi yêu tên tôi: Shade, Ombre, gần như là 'người' trong tiếng Tây Ban Nha...” Ta có thể thấy“bóng tối con người” là một trong những chủ đề trung tâm của tác phẩm vậy. (chú thích trong sách đều của người dịch)Nhiệm vụ của tôi hóa ra đơn giản hơn là cả hai chúng tôi đã dự liệu. Ngoại trừ việc sửa những lỗi cú pháp quá hiển nhiên và thận trọng lược bỏ một số chi tiết mà bất chấp những cố gắng của “H. H.” vẫn dai dẳng lưu tồn trong văn bản của ông ta như những tấm biển báo và những tấm bia mộ (chỉ rõ những nơi hoặc những người mà lẽ ra nên giấu đi cho nhã, hoặc nên thương tình bỏ qua), tập hồi ức này được giới thiệu nguyên vẹn. Biệt danh kì dị của tác giả là do chính ông ta đặt; và dĩ nhiên, chiếc mặt nạ này - qua đó, dường như rực lên hai con mắt thôi miên – vẫn được để nguyên không cắt bỏ, theo đúng ý nguyện của người mang nó. Trong khi “Haze” chỉ vần với họ thật của nữ nhân vật chính thôi, thì tên cô [2] lại quyện chặt vào thớ cảm xúc sâu kín của cuốn sách đến độ không cho phép ơi thay đổi nó; vả chăng cũng chẳng có lí do thực tiễn nào (như độc giả sẽ tự thấy) khiến ta thấy cần phải làm thế. Những ai tò mò muốn tìm hiểu kĩ có thể truy cứu các tư liệu liên quan đến tội hình sự của “H. H.” trên các báo hằng ngày trong tháng Chín năm 1952; nguyên nhân và mục đích của tội đó ắt sẽ tiếp tục là một bí mật hoàn toàn nếu số phận không mang tập hồi ức này đến đặt dưới ngọn đèn biên tập của tôi.[2] Tên chính của Lolita là Dolores. Dolores phái sinh từ tiếng Latinh “dolor” (đau buồn, đau khổ) thường chỉ Đức Bà Đồng Trinh Maria, Mẹ Đau khổ của chúng ta.Để phục vụ các độc giả cựu trào muốn theo dõi số phận của những con người “có thực” bên ngoài câu chuyện “thật”, xin cung cấp một số chi tiết do ông “Windmuller” ở “Ramsdale” chuyển tới, ông này muốn giữ kín nhân thân để “cái bóng dài lê thê của câu chuyện thảm hại và nhớp nhúa này” khỏi chạm tới cái cộng đồng mà ông hãnh diện được là một thành viên. Con gái ông, “Louise”, hiện là sinh viên đại học năm thứ hai. “Mona Dahl” cũng là sinh viên ở Paris. “Rita” vừa mới kết hôn với một chủ khách sạn ở FIorida. Bà “Richard F. Schiller” [3] chết cả hai mẹ con trên bàn đẻ vào đúng hôm Giáng sinh năm 1952 ở Gray Star [4], một khu định cư ở miền Tây Bắc cực kì hẻo lánh, cái thai chết là một bé gái. “Vivian Darkbloom” vừa viết xong một cuốn tiểu sử nhan đề “My Cue” [5] sẽ xuất bản nay mai, và những nhà phê bình đã đọc bản thảo đều cho đó là cuốn sách hay nhất của bà ấy. Những người trông coi các nghĩa trang có liên quan tới câu chuyện cho biết không thấy bóng ma nào hiện về.[3] Danh xưng của Lolita sau khi thành hôn. Cái tên này chỉ đến cuối chương 28, Phần Hai, mới xuất hiện.[4] Một khu định cư ở miền Tây Bắc cực kỳ hẻo lánh? Nói chính xác, còn hơn cả “cực kì hẻo lánh” vì trên thực tế, chẳng có địa danh Gray Star nào trên thế giới này cả. Gray Star (Sao Xám) là một ngôi sao bị sương mù che (họ của Lolita là Haze nghĩa là sương mù mỏng), một ẩn dụ ảm đạm và ám ảnh. Trong hậu từ “Về một cuốn sách nhan đề Lolita”, Nabokov gọi Gray Star là “thủ phủ của cuốn sách này”. Hiểu theo nghĩa nào đó, cuốn tiểu thuyết bắt đầu và kết thúc ở Gray Star.[5] Vivian Darkbloom là người tình của Clare Quilty, một nhân vật có tầm quan trọng đặc biệt đối với sự phát triển của truyện (xem thêm ở chương 8, Phần Một) và đồng thời là từ đảo chữ (anagram) của Vladimir Nabokov. “My Cue”, nhan đề cuốn tiểu sử, là một cách chơi chữ: “cue” trong thuật ngữ sân khấu có nghĩa là vĩ bạch, câu nhắc nhở, ra dấu cho bạn diễn nói tiếp, đồng thời lại đồng âm với Q, chữ cái đầu của Quilty hàm ý là: Quilty của tôi, và do đó Cue trở thành một biệt danh của Quilty.Xét đơn thuần như là một tiểu thuyết, “Lolita” đề cập đến những tình huống và những cảm xúc mà nếu thể hiện nhờ nhạt bàng các thủ pháp né tránh vô vị thì trước sau chỉ khiến người đọc thấy mơ hồ đến phát cáu. Đúng là người ta không tìm thấy một từ tục tĩu nào trong toàn bộ tác phẩm; quả thật, kẻ phàm tục kiên cường được những ước lệ hiện đại luyện cho quen thói chấp nhận không chút đắn đo hàng loạt chữ tục trắng trợn tràn ngập trong những cuốn tiểu thuyết tầm thường, ắt sẽ phẫn nộ khi không thấy chúng ở đây. Nhưng nếu để chiều theo cái kẻ làm ra vẻ tiết hạnh một cách ngược đời ấy, một biên tập viên tìm cách pha loãng hoặc tước bỏ những cảnh mà một loại đầu óc nào đó có thể gọi là “kích dục” (về phương diện này, xin xem phán quyết trọng đại do Ngài John Woolsey tuyên đọc ngày 6 tháng Chạp năm 1933 đối với một cuốn sách khác còn thẳng thừng hơn nhiều[6]), thì tất phải từ bỏ hoàn toàn việc xuất bản “Lolita” vì chính những cảnh mà người ta có thể kết tội quàng xiên rằng tự thân chúng chứa một hiện sinh nhục cảm, lại đích thị là những cảnh có tác dụng triệt để nhất trong diễn biến của một câu chuyện bi thảm luôn kiên định hướng tới tôn vinh đạo đức. Kẻ khuyển nho có thể nói rằng loại văn chương “con heo” thương mại cũng lập luận tương tự, nhà học giả có thể phản bác bằng cách khẳng định rằng lời thú tội tâm huyết của “H. H.” chỉ là cơn bão trong ống nghiệm; rằng ít nhất 12 % [7] đàn ông trưởng thành ở Mĩ - một ước tính “dè dặt” theo tiến sĩ Blanche Schwarzmann [8] (thông báo miệng) - năm nào cũng thưởng thức theo cách này hay cách khác các trải nghiệm đặc biệt mà “H. H.” mô tả một cách tuyệt vọng đến thế; rằng nếu vào cái mùa hè định mệnh năm 1947 ấy, người viết hồi ức điên khùng của chúng ta tìm đến một bác sĩ bệnh lí - tâm thần giỏi, thì chắc đã chẳng xảy ra tai họa; nhưng nếu vậy thì cũng chẳng có cuốn sách này.[6] Ám chỉ cuốn Ulysses của James Joyce.[7] Tỉ lệ thống kê này lấy từ công trình của Alfred Kinsey (1894-1956) và Viện Đại học Indiana nghiên cứu về tình dục.[8] Blanche Schwarzmann: tên chính của bà là White Blackmann, Nabokov thay “White” bằng “Blanche” (tiếng Pháp), đều có nghĩa là “trắng” và “Black” bằng “Schwarz” (tiếng Đức), đều có nghĩa là “đen”.Kẻ viết những dòng bình luận này xin mạn phép được nhắc lại một điều hắn thường nhấn mạnh trong các cuốn sách và bài giảng của mình, cụ thể rằng “gây sốc” nhiều khi chỉ là một từ đồng nghĩa với “khác thường”; và một tác phẩm nghệ thuật lớn, dĩ nhiên, bao giờ cũng độc đáo, và như vậy, bởi chính bản chất của nó, ắt tạo nên một bất ngờ ít nhiều gây sốc. Tôi không hề có ý định ca ngợi “H. H.”. Rõ ràng, ông ta thật gớm ghiếc, ông ta thật bỉ ổi, ông ta là một thí dụ nổi bật về chứng phong hủi đạo đức, một hỗn hợp của tàn bạo và đùa cợt mà ẩn sau đó, có lẽ là một nỗi khốn khổ cùng cực song chẳng khiến ai đồng cảm. Tính khí ông ta vừa thất thường vừa tẻ ngắt, ông ta phát biểu văng mạng nhiều ý kiến nhố nhăng về con người và phong cảnh đất nước này. Một mạch thành thật tuyệt vọng đập chộn rộn suốt dòng tâm sự ăn năn, song nó không thể xá được cho ông ta khỏi những tội lỗi xảo trá quỉ quyệt, ông ta bất bình thường, ông ta không phải là người hào hoa phong nhã. Nhưng cây vĩ cầm réo rắt của ông ta có cái ma lực gợi nên một niềm trìu mến và thương cảm đối với Lolita, khiến ta mê mẩn với cuốn sách, đồng thời kinh tởm tác giả của nó! Với tư cách là một hồ sơ bệnh án [9], “Lolita” chắc sẽ trở thành một tư liệu kinh điển trong giới y học tâm thần. Với tư cách là một tác phẩm nghệ thuật, nó siêu vượt trên khía cạnh chuộc tội của nó; và đối với chúng tôi, điều còn quan trọng hơn cả ý nghĩa khoa học và giá trị văn học, là tác động đạo lí mà cuốn sách sẽ tạo nên đối với độc giả nghiêm túc; vì trong nghiên cứu cá nhân xót xa này, ẩn chứa một bài học phổ quát; đứa trẻ ngang ngạnh, người mẹ ích kỉ, gã quỉ ám hổn hển, không phải chỉ là những nhân vật sống động trong một câu chuyện duy nhất; họ cảnh báo ta về các khuynh hướng nguy hiểm; họ chỉ ra những cái xấu đầy cường lực. “Lolita” khiến tất cả chúng ta - những người làm cha mẹ, những nhà hoạt động xã hội, những nhà giáo dục - phải dốc sức, với tinh thần cảnh giác cao hơn nữa và sáng suốt hơn nữa, vào nhiệm vụ nuôi dạy một thế hệ tốt hơn trong một thế giới an toàn hơn.Widworth, Mas. Tiến sĩ John Ray, Jr [10]5 tháng Tám năm 1955[9] Một sự chọc giễu đối với tâm phân học. Người ta biết rằng V. Nabokov kịch liệt chống Sigmund Freud (1856-1939), nhà bác học Áo, cha đẻ của tâm phân học. Năm 1966, trong một cuộc phỏng vấn của National Educational Television, khi được hỏi tại sao ông “ghét” Tiến sĩ Freud, Nabokov trả lời: “Tôi nghĩ ông ta sống sượng, tôi nghĩ ông ta Trung cổ và tôi không muốn một ông già từ Vienna mang một chiếc ô áp đặt giấc mơ của ông ta lên tôi. Tôi chẳng hề có kiểu giấc mơ mà ông ta luận bàn trong cuốn sách của ông ta. Tôi không hề thấy những cái ô trong giấc mơ của tôi.” Trong cuốn sách này, cũng như trong nhiều tác phẩm khác của mình, Nabokov không ít lần mỉa mai nhắc đến “the Vienna delegation (phái đoàn Vienna)”, ám chỉ Freud và các cộng sự của ông. Xem thêm ở chương 28, Phầm Một.[10] Như sẽ nói ở phần hậu từ mang tên “Về một cuốn sách nhan đề Lolita”, John Ray Jr. là cái tên “ngọt ngào” mà V. Nabokov đã mượn để kí dưới “Lời nói đầu”. Tiến sĩ John Ray Jr., hay John Ray con, thì không biết có thật hay không, nhưng John Ray cha (1627-1705) thì là một nhà khoa học tự nhiên lỗi lạc của Anh, nổi tiếng với hệ phân loại tự nhiên của ông. Những công trình của John Ray như Historia plantarium, Methodus insectorum, Historia insectorum, có ảnh hưởng lớn đến sự phát triển của các môn thực vật học và côn trùng học. Qui chiếu về John Ray ở đây không phải là ngẫu nhiên: V. Nabokov là một nhà côn trùng học xuất sắc, chuyên về sâu bọ cánh vẩy (lepidoptere), đặc biệt là bướm, từng làm việc sáu năm (1942-1948), với tư cách là chuyên viên nghiên cứu của Bảo tàng Động vật học So sánh của Harvard, đã có khoảng hai mươi bài nghiên cứu được đánh giá cao về vấn đề này. Nhà côn trùng học nổi tiếng A. B. Klots, trong cuốn A Field Guide to the Butterfly, viết: “Công trình gần đây của Nabokov đã hoàn toàn sắp xếp lại việc bướm. Ta đọc thấy trong hậu từ: “Mùa hè nào, vợ chồng tôi cũng đi săn bướm (…) nơi tôi bắt được mẫu đầu tiên từng được biết của con cái giống bướm Lycaeides sublivens Nabokov”… Thậm chí việc đặt tên cho nhân vật chính Dolores Haze (tức Lolita) cũng liên quan đến bướm: Nabokov đã bắt được mẫu bướm quan trọng nhất của mình ở Dolores, bang Colorado.