Không nhớ rõ một buổi sáng nào, tiếng trống tung tung ấy, đến với đám học trò trường làng chúng tôi một cách thú vị . Khi đi ngang qua chỗ ngã ba rẽ xuống đường cái, dưới gốc cây bàng gìa bắt đầu thay lá, chúng tôi thấy một ông già ngồi đánh trống cạnh một con khỉ . Con khỉ nó nhìn chúng tôi bằng ánh mắt thân thiện . Nó nhe răng cười, rồi lại đi tới, đi lui quanh ông già . Tiếng trống của ông già mỗi lúc một dồn dập như mời gọi. Đám con nít chúng tôi tề tựu đến mỗi lúc một đông hơn . Phần lớn là vì con khỉ . Chúng tôi chỉ trỏ, nói cười. Vài đứa tinh nghịch, nhặt hòn đá ném vào nó . Con khỉ nhảy sang một bên tránh và tưởng đâu nó sẽ giận dữ . Không ngờ, nó chỉ nhe răng cười. Cả bọn cười ồ theo nó.
--Mấy cháu đừng chọc nó . Ngồi chờ, rồi nó sẽ làm xiếc cho xem.
Chúng tôi chẳng biết làm xiếc là thế nào. Vì học trò trường làng, ít khi được lên huyện, lại càng không được ra tỉnh nên các trò vui kia hoàn toàn xa lạ . Ông già cầm cái dùi trống hươ hươ để lấy chỗ . Chúng tôi dãn ra thành một vòng tròn . Con khỉ theo lệnh của ông già , bắt đầu làm xiếc . Nó đi vòng quanh để dọn chỗ . Tuy thích, nhưng nhiều đứa vẫn còn sợ . Nó đi đến đâu, chúng tôi dạt ra đến chỗ đó . Vòng tròn được nới rộng . Và trò xiếc bắt đầu. Con khỉ nhào lộn thật tài tình . Chúng tôi vỗ tay từng chặp . Rồi nó múa theo nhịp trống của ông già, trông đến buồn cười. Đến khi nó lên chiếc xe gỗ nhỏ xíu, lượn mấy vòng, chúng tôi càng hoan hô dữ dội. Không ngờ con khỉ tài đến như vậy. Rồi nó đánh trống, tiếng trống của nó khoan nhặt, nhịp nhàng . Cuối cùng, nó lột chiếc mũ cũ rích trên đầu ông già, chìa ra phía trước và đi lượn khắp vòng . Chúng tôi hiểu là nó xin tiền . Một đứa e dè bỏ tiền vào nón , mấy đứa khác bắt chước . Dần dần đứa nào cũng vét hết những đồng tiền vốn ít ỏi trong túi học trò nhà quê, bỏ vào nón cho nó . Màn xiếc kết thúc trong nỗi hả hê, tiếc rẻ của chúng tôi. Trên đường đến trường, câu chuyện về con khỉ cứ rôm rả . Hôm ấy, lớp tôi có đến hơn chục đứa phải quỳ vì tội đi học muộn . Qùy gối mà chúng tôi thỉnh thoảng vẫn che tay, nhăn mặt, bắt chước con khỉ rồi khúc khích cười với nhau , làm cho cô giáo đang ghi bài trên bảng , cũng phải quay lại...
********************************************
Ngày nào chúng tôi cũng dừng chân bên gốc cây bàng để xem con khỉ làm trò . Mấy trò xiếc đơn giản, cũ kỹ ấy cứ lập đi lập lại, mà chúng tôi vẫn thích . Chúng tôi đã trở thành quen thuộc đối với ông già và con khỉ . Có đứa đã bạo dạn, dám sờ vào con khỉ , có đứa còn khẽ đánh vào chiếc trống con nghe tung tung và trò chuyện với ông gìa. Ông già nom khắc khổ, cằn khô, đôi mắt đã loà, chẳng còn nhìn thấy ai rõ trước mắt, nhưng rất hiền lành và thích trò chuyện . Một hôm, ông đã kể chuyện của ông và con khỉ cho chúng tôi nghe.
ông là diễn viên xiếc của một gánh xiếc nhỏ, chuyên diễn vai hề . Một hôm, gánh xiếc dọn qua một huyện miền núi, có một người thợ săn mang đến hai con khỉ . Một con khỉ mẹ to lớn, và một chú khỉ con còn bé xíu. Chủ xiếc giao cho ông nuôi giữ và tập trò cho chúng . Hai mẹ con con khỉ rất ngoan, tập được nhiều trò vui và lạ mắt . Nhất là khỉ mẹ rất thông minh . Nó có thể vừa cõng con trên vai, vừa đu dây hoặc nhào lộn . Nó còn bắt chước nhiều động tác hệt như người. Khi ra sàn diễn, lần nào nó cũng được hoan hô nhiều hơn cả . Ông điều khiển nó cũng được khen lây. Trong đoàn, vì thế, có người ganh ghét . Một hôm, chẳng hiểu kẻ xấu nào đã bỏ thuốc độc vào thứa ăn con khỉ . Buổi tối, ông diễn xong thì được tin con khỉ mẹ đang lăn lộn đau đớn . Khi ông vào, trên tay còn cầm bó hoa của khán giả tặng, thì thấy nó đã nằm lặng, thoi thóp . Nó đưa mắt lờ đờ nhìn ông . Con khỉ con ôm lấy mẹ, gào lên thảm thiết . Khỉ mẹ một tay ôm khỉ con, tay kia giơ lên, hướng về phía ông như muốn gửi gắm một điều gì . Và nó chết, ông oà lên khóc như phải vĩnh biệt một người thân yêu nhất của mình . Bó hoa đang cầm trên tay, ông đặt phủ lên xác nó...
Từ khi khỉ mẹ mất, khỉ con quấn quít bên ông lão không rời. Bữa cơm, ông cùng ăn với nó . Buổi tối, khi ông ngủ nó nằm dưới chân, có khi trời lạnh, nó rúc vào nách ông như một đứa trẻ . Ông không có gia đình, con cái, nên con khỉ là niềm thương yêu của ông . Song con khỉ diễn không hay bằng mẹ nó, ông lại ngày một già yếu nên các tiết mục của ông không còn được hoan hô nồng nhiệt nữa. Cuối cùng, người ta cho ông nghỉ việc . Ông rời đoàn xiếc, xin mang theo con khỉ, nhưng chủ đoàn không chọ COn khỉ là của người ta mua, dẫu làm trò không hay, nhưng cũng còn cần làm cho đông thêm trong đàn thú biểu diễn hàng đêm . Ông ngậm ngùi chia tay với con khỉ . Hôm ấy, ông đau đớn như bị cắt lìa một phần thân thể của mình . Con khỉ cũng gào lên như lần mất mẹ . Song người ta cột nó lại và nhốt vào cũi. Đứng trong cũi, nó nhảy lên từng chập nhìn theo bóng ông đang gạt nước mắt ra đi.
Nhưng mấy hôm sau, một đêm trời mưa lâm thâm, ông đang nằm ngủ bên một hàng hiên vắng, bỗng có cảm giác như ai đó đang lay gọi mình . Ông mở mắt ra, thật bất ngờ, bàng hoàng như nằm chiêm bao, khi thấy con khỉ nhỏ đang nằm trước mặt ông . Nó nhào tới ôm chầm lấy ông . Ông cũng ấp nó vào lòng mà khóc . Thì ra, nó nhớ ông, đã thừa lúc ra diễn trò trở vào, mọi người không ai chú ý, lén bỏ chạy trốn . Nó đi lang thang khắp nơi tìm ông... và chẳng biết có sự mầu nhiệm nào đưa đẩy, để ông và nó gặp lại nhau...
Từ đó, ông với nó, như hai cha con, lang thang hết nơi này đến nơi khác, làm trò xiếc rong để kiếm sống qua ngày...
*********************************************
Bẵng đi mấy hôm, không thấy ông già và con khỉ dưới gốc cây bàng nữa. Đến một buổi học, chẳng biết đứa nào trong lớp tôi truyền đi cái tin ông già mù đã chết . Chúng tôi cứ truyền miệng nhau, thầm thì bàn tán trong suốt buổi học . Một làn không khí lạnh lẽo bao trùm khắp lớp . Tan học, mấy đứa rủ nhau "đi xem" ông lão. Tôi cũng tò mò đi theo. Nơi ông lão ở là một cái chòi nhỏ, che chắn bằng mấy tấm tranh rách nát . Cái chòi nhỏ cho đến nỗi phải khom người xuống mà chui vào. Người ta bó xác ông lão trong chiếc chiếu để chuẩn bị đem chôn . Con khỉ ngồi ủ rũ bên cạnh, thỉnh thoảng lại nhịp trống vang lên mấy tiếng tung tung rời rạc, buồn bã, không biết vì thói quen hay để khóc ông lão. Thấy chúng tôi, nó ngước lên nhìn, nét mặt thoáng mừng rỡ, song không dấu được vẻ sầu thảm . Rồi đột nhiên, nó đập tay vào chiếu như lay gọi ông già và kêu rống lên thảm thiết . Tôi không dấu được nước mắt, lần tay vào túi, lấy củ khoai còn để từ ban sáng, đưa cho nó . Nó loay hoay tìm cách nhét vào nhiếu như thể đút vào miệng ông già . Ai trông thấy cũng thương tâm, nghẹn ngào...
Đám ma ông già xiếc rong thật lặng lẽ, hai người lớn vòng dây qua chiếu và gánh đi về phía nghĩa trang . Con khỉ đi bên cạnh, tay cầm chiếc trống, thỉnh thoảng lại gõ nhịp tung tung, phía sau chúng tôi vừa rưng rưng vừa lẽo đẽo bước . Lúc đặt ông lão xuống huyệt, đột nhiên con khỉ gào lên dữ dội. Người ta xúc đất đổ xuống huyệt nó lại cào bới lên, cho đến lúc mệt lả . Chúng tôi ra về, nó vẫn cứ ở lại chỗ nấm mộ . Nó nằm phục bên nấm đất, im lìm, bất động như đã chết...
... Mấy hôm sau, ngày chủ nhật nghỉ học, chúng tôi rủ nhau trở lại thăm mộ Ông già thì thấy con khỉ đã chết thật . Nó chết, nằm xoải tay trước đầu mộ như đang ôm lấy ông lão mà nó yêu quí . Quanh nó, còn vương vãi nhiều xác hoa đã héo rũ . Có lẽ nó đã đi tìm hái hoa phủ đầy mộ Ông lão trước khi chết như xưa kia ông lão đã đắp cả bó hoa thơm lên xác mẹ nó...
