Nước Tống có người nhặt được viên ngọc quí. Anh mang đến biếu quan tư thành là Tử Hãn. Tử Hãn không nhận, người đưa ngọc cố nài:
- Bẩm thượng nhân, đây là viên ngọc quí rất hiếm, ai cũng phải công nhận điều ấy. Xin ngài nhận cho tôi được vui.
Tử Hãn đáp:
- Chú cho ngọc là của quí, còn ta, ta cho tánh không tham là của quí. Chú mang ngọc cho ta, nếu ta nhận thì cả hai đều mất cái mình cho là quí nhất. Chi bằng của quí của ai thì người ấy giữ.
Người được ngọc thưa:
- Chúng tôi là thường nhân, mà được ngọc thì dù biết là của quí, nhưng nếu cố giữ thì sẽ thành họa vì thế mới mạo muội đến dâng ngài.
Tử Hãn bèn gọi thợ ngọc đến bán dùm viên ngọc. Xong ông trao tiền cho người được ngọc mang về.
Tổ Bát Nhã Ba La được nhà vua dâng cúng một hạt bảo châu vô giá. Vua có ba vị hoàng tử. Tổ cầm ngọc hỏi các vị hoàng tử rằng:
- Trên thế gian này, còn cái gì quí hơn viên ngọc này không?
Hai vị hoàng tử lớn đều đồng ý với nhau rằng viên ngọc là quí nhất. Duy có vị hoàng tử út thưa:
- Bạch thầy, còn một thứ quí hơn nữa, đó là trí tuệ.
- Làm sao chứng minh được điều đó?
- Thưa, viên ngọc này chỉ là một vật vô tri. Nó không thể tự xác định là quí hay tiện. Phải nhờ trí tuệ của loài người nhận định, nó mới trở thành một viên bảo châu vô giá... Bằng không, nó chẳng hơn một hòn sõi.
Tổ khen nhận. Về sau vị hoàng tử thông minh này xuất gia. Đó chính là tổ Bồ Đề Đạt Ma.
Lời bàn
Em thân mến:
Với thế nhân, "của quí" là ngũ dục, tức là tiền tài, sắc đẹp, danh vọng, ăn ngon, ngủ kỹ; kẻ sĩ biết đạo thì cho "của quí" là những đức tính không tham, không sân... Riêng tăng đồ nhà Phật thì quí nhất là trí tuệ. Chính nhờ có trí tuệ soi thấu rõ bản chất của vạn hữu mà chúng ta mới biết được tính chất vô thường, huyển ảo của ngũ dục. Cũng nhờ trí tuệ mà chúng ta hiểu ra rằng thiện, ác, tốt, xấu, thị phi... chỉ là những phân chia giả định của loài người... Và cũng chính trí tuệ là cái bền vững còn lại giữa thế gian vô thường sanh diệt này. Có lẽ vì thế mà trong kinh điển nhà Phật thường nhắc đi nhắc lại rằng: "Duy tuệ thị nghiệp" (nghĩa là: chỉ có trí tuệ là sự nghiệp) chăng?
Trích: Vô Minh Từ Đâu Ra của Như Thủy, WP: Trí Đạt
