Trời lất phất mưa xuân. Tại bến ôtộ Cũng như bao người khác bước xuống xe, tôi hối hả vội vã.
- Người đẹp ơi về đâu? Em ơi đi luôn nhé...
Kẻ túm đằng trước, người túm đằng sau, thật là khó chịu. Tôi vất vả mãi mới ra khỏi đám đông lộn xộn đó. Tới đoạn gần chợ tôi dừng lại chờ chiếc xích lô đang đi tới:
- Mù à. Mụ già kia quay lại lo đền ngay!
Tôi giật mình ngoảnh lại thì ra một bà già ăn mày bị vấp phải vũng nước làm bắn tung toé vào mấy quả dưa hấu của ả ta.
- Thôi người ta già lão nhỡ ra...
Mấy người ngồi đấy nói vậy. Bà lão nặng tai không nghe rõ lại tưởng ả mời mua dưa. Bà lắc đầu cười móm mém.
- Dưa ngon đấy nhưng lão không có tiền.
- Biến. Biến ngay cho khỏi ngứa mắt.
Tôi quyết định không đi xích lô để lấy tiền biếu bà cụ. Mưa vẫn bay bay điểm trắng đầu tôi nhưng không thể làm bạc thêm tóc bà.
"... Đời thật trớ trêu, ở hiền mà chẳng gặp lành. Đúng là có phúc mà chẳng có phần, biết là vật báu mà dửng dưng đứng nhìn. Biết cô ấy đẹp người đẹp nết mà đành chịu". Bà thao thao kể. Tôi như đang chìm dần trong cuộc đời bà. Chiến tranh khủng khiếp, đứa con trai độc nhất của bà xung phong ra trận. Mỗi khi làng xã có đám báo tử tim bà lại thon thót phần đau cho người phần lo cho con. Những năm tháng ấy bà lùi lũi sống một mình. Hai cô con gái thường xuyên đến chăm sóc giúp đỡ bà. "Bằng này chúng con u duyệt ai cũng được... Con nhận làm con dâu u nhé?". "Con thì sao... ". Sự bông đùa của những cô gái ấy làm bà nguôi ngoai nỗi lòng. Trong mấy cô gái cô nào làm con dâu bà cũng được. Thực lòng mà nói thì bà thích Hà hơn cả. Hà vừa xinh xắn vừa dịu dàng. "Con ơi con tốt quá, mẹ thật phúc đức có một nàng dâu như con. Nếu trời không xe duyên cho các con thì mẹ nhận là con gái út của mẹ". Câu nói của bà đã làm tăng lòng hy vọng trong Hà. Cô thật sung sướng. Trời! Cô đã mang lòng yêu Ân từ bao giờ. Cô không biết.
Sau ngày giải phóng Ân đã trở về. Niềm vui tràn ngập. Tuổi già mong cháu, bà giục Ân cưới vợ.
- Con Hà làng này được người được nết. Nó thường xuyên giúp đỡ mẹ lúc trái nắng trở trời, rồi những công việc đồng áng. Nó yêu con lắm. Mẹ biết mà.
Học tiếp. Được. Bà có mỗi mình nó phải cho nó học tới nơi tới chốn. Hơn nữa có tiêu chuẩn là bộ đội giải phóng. Chẳng tội gì mà không học. Nhưng con Hà nó tốt là vậy, kiếm được người như nó thật hiếm. Phải rồi bà sẽ bảo nó chờ đợi. Nó yêu thằng Ân lắm mà. Bà sẽ vun vào cho chúng nó.
Ân học xa nhà. Năm thứ nhất cậu hay về. Năm thứ hai thưa dần. Đến năm thứ ba thì ít hẳn. Bỗng một hôm có cô gái ăn mặc lịch sự đi xe máy hỏi về nhà:
- Cháu là bạn anh Ân. Anh ấy bận nhờ cháu về thăm bác. Đây là xe của anh ấy gửi biếu bác.
- Thế hả? Cảm ơn cháu... Nó bận học lắm à.
"Bà có khách lịch sự thế. Người thành phố có khác". Cô gái ra về bà chưa hết phân vân thì hàng xóm ùa đến hỏi han. Bà chỉ biết nói đúng sự thật. Bạn bè hay người yêu Ân? Bạn bè thì được chứ nhà con một không nên để nó lấy vợ xạ Con gái bây giờ nhiều đứa ghê lắm, nhất là ở tỉnh thành. Bà không cẩn thận chúng nó dỗ ngon dỗ ngọt là mất con bà như chơi.
Những lần tiếp theo, cô gái ấy khi thì đi một mình khi thì đi với Ân. Đúng là có vấn đề. Bà phải hỏi Ân xem rõ thực hư thế nào.
- Con yêu người ta phải không?
- Da...
- Con ơi, phụ người tìm chẳng thấy người. Cô ấy đi lại chăm sóc đỡ đần mẹ bao ngày tháng vắng con. Hơn nữa mẹ không muốn con lấy vợ xạ Mẹ không muốn thế!
- Mẹ ạ con và cô ấy học cùng một lớp. Cô ấy đem lòng yêu con. Khi về nhà cô ấy chơi, bố cô ấy nói vào mặt con những lời khinh bỉ: "Nghe nói dân vùng anh nghèo lắm. Nhiều người đi ăn xin lắm phải không?". Con điên tiết lắm. Nếu ở giữa đường giữa chợ thì con sẽ thưởng cho ông ấy một quả đấm vào mặt. Ngay tức khắc con chào rút lui. Cô ấy đã đuổi theo giữ lại khóc lóc van xin. Đây là bố em. Còn em. Em yêu anh! Em sẽ chịu tất cả để có anh! Không. Hai hoàn cảnh khác nhau không nên... không thể... Gia đình em gia giáo trí thức. Em có nhà cao cửa rộng, bố mẹ quyền quí. Gia đình anh nghèo hèn, bố mẹ anh là nông dân suốt đời lam mũ. Và anh không thể chịu đựng được sự khinh bỉ của gia đình em. Vậy nên không thể.
Khoan. Em đã chấp nhận tất cả để yêu anh. Nếu anh cố tình... Cố tình bỏ em thì hãy huỷ hoại em trước khi chạy trốn. Anh Ân! Em muốn được chết trong vòng tay anh!
Và con không nỡ để cô ấy phải chết!
- Trời ơi, con tôi.
- Mẹ yên tâm, không bao giờ con để mẹ phải khổ. Con thành đạt mẹ sẽ là người hưởng thu...
Hai người con gái cùng yêu một người. Rõ tội nghiệp. Để cô gái kia chết vì tình yêu thật không đành.
Nhưng con Hà... Nó cũng đau khổ lắm chứ. Bà chẳng biết nghĩ thế nào. Thôi thì mặc kệ cho Ân quyết định lấy cuộc đời mình.
Mãi khi Hà biết rõ Ân có người yêu ở thành phố cô mới quyết định đi lấy chồng.
Trước ngày cưới cô tìm gặp Ân để trao vật kỷ niệm cuối cùng của cô dành cho bà...
- Em cũng sắp đi lấy chồng. Đôi tất tay em cũng vừa đan xong. Mùa đông sắp tới anh mang để mẹ dùng. Tuổi già rét buốt thì khổ lắm.
- Cô Hà... Mẹ tôi thường nói cô đẹp người đẹp nết chẳng sai chút nào.
- Kìa anh. Đừng khen như thế để em ngượng ngùng. Thôi mau cưới vợ để mẹ vui cùng con dâu.
Trước thái độ. Trước con người. Trước tấm lòng của Hà, Ân thực sự xao xuyến và cảm động...
Thời gian sau bà cưới vợ cho Ân. Dâu là con rể là khách. Bà có quan điểm như vậy và tất tần tật thu vén dành dụm cho vợ chồng Ân, kể cả về tình cảm, vườn đất rộng rãi, hoa quả quanh năm mùa nào thức ấy. Từ ngày có con dâu bà ít mang hoa quả ra chợ bán như trước đây mà chỉ để vợ chồng Ân về ăn dần. Lúc đó bà chọn những chùm to nhất, ngon nhất cho Ân biếu bố mẹ vợ rồi mang đến cơ quan làm quà. "ăn bao nhiêu cũng hết hay hái nhiều đem ra phố bán cho khỏi phí phạm". Vợ Ân bảo vậy anh thấy hài lòng. Chúng nó biết cóp nhặt lo cho cuộc sống. Thế là tốt. Mọi thứ đi vào khuôn nếp, bà ở nhà làm lụng công việc đồng áng rồi chăn nuôi lợn gà. Cũng từ ngày có con dâu bà thấy người khoẻ hơn mặc dù bà làm nhiều hơn. ấy là ý thích chứ nào ai bắt bà đâu. Đúng là không có gì sung sướng bằng khi con người ta được sống vô tư, và mãn nguyện. Như thường lệ cứ vào thứ bảy là bà khấp khởi chờ đợi các con về xum họp. Nào gà, nào vịt con nào béo bà thịt trước, gầy thịt sau. Bà không tiếc vợ chồng Ân thứ gì.
Vợ Ân mang thai. "Thế là sắp có cháu đích tôn". Bà mừng lắm. Cái thai mỗi ngày một lớn. Vợ chồng Ân về với bà cũng hạn chế dần. Tháng hai lần, tháng một lần rồi tháng rưỡi về một lần. Bà nhớ con thấp thỏm. Cứ thứ bảy bà lại ngong ngóng chờ đợi. Nhiều khi biết con không về bà vẫn cứ ngóng.
"... Mẹ thì ngày càng già yếu. Vợ con thì bụng mang dạ chửa thế rồi sắp tới cô ấy ở cữ không về với mẹ thường xuyên được. Mà để mẹ Ở nhà một mình thì chúng con không yên tâm. Vợ chồng con muốn mẹ lên đây ở thời gian".
Vợ chồng Ân bàn bạc bà thấy có lý. Đúng là được ăn học, chúng nó nói phải, bà nhớ chúng nó lắm. Bà sẽ đỡ đần chúng nó. Còn khoẻ, còn làm được gì cho chúng bà cứ làm. Khi nào không có sức lực mới thôi. Nhưng còn ruộng nương vườn tược lợn gà? May quá, lợn vừa đến tuổi xuất chuồng. Mấy đàn gà kia bà sẽ mang hết cho vợ chồng nó thịt dần. Còn ruộng nương, vườn tược bà sẽ nhờ bà Nga, bà Đoài bên cạnh nhà trông nom hộ.
"... Mẹ già rồi làm được việc gì thì làm còn cứ để đấy mặc con. Mẹ cố sức mà ốm ra thì khổ cả mẹ cả chúng con". Vợ chồng Ân thường nói với bà như vậy.
Một hôm vợ chồng Ân gọi bà ra thưa chuyện:
- Nên bán cái nhà ở quê đi, mẹ Ở với chúng con chứ về quê làm gì nữa. Nhà để lâu ngày hôi hám mục nát. Càng để càng khó bán. Mẹ nghĩ thế nào?
Bà không tin ở tai mình nữa. Mắt bà trợn lên:
- Mày nói cái gì... hả?
- Mẹ ạ lẽ đời thường là lúc trẻ cậy cha già cậy con. Nên con bàn với mẹ bán quách cái nhà ở quê đi lên đây ở với chúng con. Nhà để không có người ở lâu ngày bị hôi hám mục nát sau này rất khó bán.
- Bán nhà. Bán nhà ư? Trời ơi! Không. Không được. Ở đó còn bàn thờ của cha con. Còn bà con láng giềng nữa chứ. Sau này con phải về đó thờ tổ tiên chứ.
- Mẹ lạc hậu quá. Nay con người ta sống khác xưa nhiềi rồi. Vợ chồng con công tác trên này... nhà cửa trên này... Chúng con đang sống đàng hoàng trên phố xá văn minh, mẹ lại muốn chúng con về cái xó nhà quê nghèo nàn lạc hậu. Mẹ không muốn chúng con sung sướng hay sao? Thế rồi còn tương lai của các cháu sau này nữa chứ. Mẹ có biết là để có một cuộc sống một tương lai như của vợ chồng con có biết bao kẻ nhà quê nằm mơ cũng không thấy. Chính vậy mà con không thể về thờ tổ tiên được. Mẹ yên tâm, bàn thờ của bố con sẽ chuyển lên đây, còn khi mẹ về già mẹ thích ở quê hay ở trên này chúng con chiều hết . Cái nhà ấy không bán bây giờ thì sau khi mẹ chết chúng con cũng bán. Lúc đó chắc chắn là sẽ bị dèm pha rẻ rúng, bán như chọ Mẹ hiểu không?
Quê hương. Bà con xóm giềng... Mồ mả tổ tiên... Phân vân do dự lại phân vân. Cuối cùng thì bà cũng đồng ý. Bà chẳng biết nghĩ thế nào nữa. Chúng nó có ăn có học nghĩ những điều ghê gớm quá. Bà thật không nghĩ tới. Có lẽ bà già rồi không thể sáng suốt bằng lớp trẻ. Thôi thì trẻ theo cha già theo con. "Được cái con vợ thằng Ân là nàng dâu hiền thảo. Thật là tốt phúc". Bà thầm nghĩ vậy.
Cuộc đời vẫn như thế thì đẹp biết bao nhiêu. Ngờ đâu nó lại chẳng thuận buồm xuôi gió nữa. Đúng là sông có khúc người có lúc. Bà không ngờ rằng cuộc đời mình chuyển tới đoạn gian truân.
Khi cháu nhỏ ra đời bà tíu tít bận bịu. Không hiểu sao bà vui vẻ bao nhiêu thì nàng dâu có vẻ ngày càng khó tính bấy nhiêu. Cô hay cáu gắt với chồng kể cả với bà nữa. Đúng là cô dâu thời hiện đại, thật khó chiều. Bà làm cái gì cô ấy cũng chê và hài lòng một cách bất đắc dĩ. Nào là giặt tã không sạch, nấu cơm không ngon, lề mề chậm chạp, không biết sắp xếp công việc...
"Có lẽ mình lẩm cẩm để nàng dâu phải khó chịu". Bà nghĩ vậy và cố gắng làm cho tốt mỗi công việc để con dâu khỏi phàn nàn.
Chuyện của bà người đời chắc ít ai gặp phải. Hẳn là khó tin. Nhưng thực tế đúng như thế. Còn cay đắng hơn thế mà bà không tiện nói ra.
Có một lần bà cầm quả trứng niềm nở đưa con dâu: "Này tôi luộc kỹ cho mẹ thằng cu đấy, ăn ngay cho nóng". Trong giấy lát nàng dâu nhăn mặt ném phắt quả trứng vào sọt rác. "Kỹ gì mà kỹ. Đã bảo không ăn được sống. Đúng là ngu hết chỗ nói. Luộc quả trứng mà không chín". Trời ơi! Các con của bà cũng chưa ai nói bà như vậy. Bà ức phát khóc lên, nhưng im lặng không nói nửa lời. Chờ Ân về bà gọi hai vợ chồng ra nói:
- Tôi có ngu si cũng đẻ ra chồng chị, nuôi chồng chị ăn học thành đạt như bây giờ. Chị không được láo.
Bốp... bốp. Ân không kìm chế được liền tát vợ mấy cái.
- Ối trời ôi là trời... Chồng tôi đánh tôi là tại bà! Bà già mà ác.
Trong lương tâm bà không muốn vợ chồng Ân xô xát. Nhưng do đâu... do đâu. Bà chỉ muốn đại gia đình êm ấm thuận hoà trên kính dưới nhường tất cả đều được vui vẻ. Nhưng khó quá, khó quá. Thôi vì thương con thương cháu bà nín nhịn tất cả cho êm thấm.
Thời gian trôi đi. Thấm thoát đã mười lăm năm. Sức chịu đựng của bà đến lúc cạn kiệt. Bà càng chịu đựng thì nàng dâu càng lấn tới. Chua chát, khinh miệt. Nhất là từ khi có thêm đứa cháu gái nữa ra đời. Bà phải ăn khác chế độ cũng từ đây. Lúc đầu bà phải bế cháu nên ăn sau. Đến khi nó lớn cái nếp đó vẫn duy trì. Vợ chồng Ân sai con bưng vào chứ bà không phải ăn cùng nữa. "ăn riêng như thế để bà được thoa? mái, tự nhiên không phải dè dặt, chờ đợi". Vợ Ân bảo vậy. Đây là lối tôn trọng người già của nàng. Sự đối xử của vợ dần quen và ngấm vào máu thịt Ân từ khi nào không biết.
Có lần vô tình bà nhìn thấy vợ Ân mua rạm về. Những con rạm béo ngon như những con rạm ngày xưa bà bắt ở đồng lúa về nấu cho Ân ăn. Đã lâu bà không được ăn. Ôi ngon. Ngon thật! Tới bữa, Tuấn thằng cháu trai bưng cơm vào cho bà thì chẳng thấy rạm đâu mà chỉ có bát canh xuông với màu xanh nhờn nhợt.
Có lần Ân mua một con ngan về nấu miến. Trông con ngan béo vàng bà thầm nghĩ: "Nay lại được ăn thịt ngan". Khi nhìn bát miến ngan khói nghi ngút mùi thơm. Thơm hấp dẫn! Bà lại nhớ, nhớ những bữa ăn túy lúy đầm ấm của mấy mẹ con vào những ngày thứ bảy chủ nhật.
"Bà ăn cho nóng. Tuấn đặt xuống giường và chạy ta như thể không nhanh sẽ bị mọi người ăn hết. Nhìn bát bún chỉ có lèo tèo vài sợi thịt xé nhỏ lẫn mấy miếng da rắc rất khéo. Bà giàn giụa nước mắt. Bà tham ăn ư? Bà khóc vì miến ngan hay vì cuộc đời đen bạc? có ai hiểu lòng bà.
Bà bàng hoàng nghĩ về quê hương. Ở đó vẫn còn hàng xóm láng giềng. Bà nhớ lại cảnh tượng hôm chia tay đầy ắp tình nghĩa. Nước mắt càng giàn giụa. Những giọt nước mắt mặn chát cứ xô lấn nhau như đè nặng thêm cuộc đời bất hạnh của bà... Nhớ lắm. Bà không thể quên được bờ tre giếng nước gốc đạ Rồi từng gương mặt của bà con lối xóm. Nhưng không. Bà không thể. Đúng hơn là bà không dám về nữa. Dân làng sẽ nghĩ gì về bà?
Bà quyết định về nhà con gái út. Thật không may bà bị từ chối ngay từ đầu. Lý do thật chính đáng, cô ta có mẹ chồng: "Hay là bà lên Hà Nội ở với chị cả. Như thế hay hơn. Các cháu lớn rồi. Chồng chị ấy cũng rộng rãi". Biết làm sao được? Bà lại đội nón ra đi. Chợt bà nhớ Hà. Người con gái ngày xưa bà quyến luyến. Bà tìm đến nhà. Đúng rồi bà không nhầm được. Vẫn đôi mắt ấy. Vẫn dáng vẻ dịu dàng. Tuy thời gian đã làm Hà gày hơn đôi chút. "Kìa me... Mẹ đến chơi với chúng con". Hà cũng nhận ra bà ngaỵ Cô mừng quýnh. Bỗng dưng bà thấy mũi cay sè, nước mắt lại trào ra. Bà không kìm nén được cảm động và dốc hết bầu tâm sự với Hà. "Rõ tội nghiệp! Mẹ chồng con xấu số bỏ chúng con lâu rồi. Nếu hoàn cảnh mẹ vậy thì con mời mẹ về ở với vợ chồng con cho có bà có cháu thêm vui cửa vui nhà. Mẹ đừng ngại. Chồng con anh ấy tốt lắm. Mẹ cứ về đây, đến khi về già con sẽ đưa mẹ về với các con của mẹ". "Cám ơn con. Con tốt quá. Con vẫn như ngày xưa".
Tuổi già như mớ rau ôi. Quăng đi quăng lại bỏ đi không đành. Đúng vậy các con chẳng ai chịu chứa bà. Nhưng cố mà nghĩ thì cũng thấy chúng nó còn trách nhiệm với bà. Có lẽ đây là chút lương tâm rớt lại để chúng nó làm người. Cuối cùng thì bà vẫn phải dấn thân vào cái nhà ấy. Bà còn biết đi đâu nữa. Nghe cô con gái cả tuyên bố hùng hồn mà thỉnh thoảng bà lại giật mình toát mồ hôi hột:
- Bà không phải đi đâu. Cứ ở đây, bao giờ vợ chồng cậu mợ ấy đuổi hãng haỵ Tôi nói cho cậu mợ biết, tài sản của gia đình chị em chúng tôi đi lấy chồng không tơ hào tý gì, thì cũng đừng có lằng nhằng gây chuyện phiền nhiễu bận bịu đến chúng tôi. Vợ chồng cậu sống quá đáng để bà phải bỏ đi. Nhà cửa, đất cát vợ chồng cậu bán bây giờ để bà phải sống thế này đây. Thật quá đáng. Năm nay bà cũng tám tư tuổi rồi. Bà sống chẳng được bao lâu mà phải sốt ruột. Bà không thể ở nhà dì út. Nhà còn mải làm ăn bận bịu, các cháu thì học hành. Hơn nữa chúng con là phận gái còn phải gánh vác trách nhiệm nhà chồng chứ. Còn thì cái nhà cô Hà bà đừng có bao giờ nghĩ đến nữa. Bà đến đây người ta khinh chọ Con cháu không phải. Họ hàng thì không. Bà thật không biết gì cả. Nó nói như thế bà cũng tin à. Con ruột của bà đây này... Nó không hắt đi được thì nó phải chịu chứ...
- Đây, có bà, có em trai chị, em nói chị nghe. Bà ráo rứ đến nhà con gái, con nuôi chơi em không cấm bà. Còn sống để vừa lòng đẹp ý một người già như bà thì quả là khó. Khó lắm. Có lẽ em chịu. Em chỉ biết sống thật thôi. Khéo léo là tính bẩm sinh. Chị nghĩ mà xem. Trong một mái nhà điều va chạm là lẽ đương nhiên ít ai tránh khỏi. Chị cũng làm dâu chắc chị cũng hiểu về mẹ chồng. Đặc biệt là những bà có tuổi, lẩm cẩm lại hay cố chấp hay tự ái...
- Tôi già lẩm cẩm nhưng không nói sai. Ngày xưa thời đế quốc, thời thực dân, làm thân trâu ngựa nhưng cái chân không bị cùm. Bây giờ đất nước thanh bình ngựa trâu không phải nhưng người là cùm các con. Sợ mẹ ra ngoài sẽ lộ hết những nết ăn nhẽ ở. Sợ người đời cười chệ Và cánh cửa quanh năm khoá kín. Tôi có ăn ở độc ác gì đâu. Tôi có trai có gái có rể có dâu. Thật là xanh như lá, bạc như vôi. Các con tôi những gương mặt ngời ngời. Mặc lòng để mẹ cho người đời xót thương. Cũng là màu đỏ da vàng. Không phải họ hàng cũng phải thương nhau chứ. Trời ơi! Các con tôi...
